Informacja o procesie dotyczącym nieważności małżeństwa kanonicznego

Wiele osób zgłasza się do Sądu Metropolitalnego w Lublinie z prośbą o zbadanie ewentualnej nieważno-ści małżeństwa. Sądowe zbadanie tej sprawy jest jedynym sposobem rozstrzygnięcia tego rodzaju wąt-pliwości. Nabiera to szczególnego znaczenia, jeżeli katolik po rozwodzie cywilnym wchodzi w nowy związek. Brak rozstrzygnięcia co do stanu wolnego na drodze kościelnej uniemożliwia wówczas zawar-cie małżeństwa kościelnego, a pozostawanie w takim związku skutkuje niemożnością korzystania z sa-kramentu pokuty i przyjmowania Komunii św.

Sąd kościelny może orzec, że małżeństwo było nieważnie zawarte, ale nie jest to ani „rozwód kościelny”,ani „unieważnienie małżeństwa”. Przez rozwód usiłuje rozwiązać się węzeł małżeński, unieważnia sięnatomiast coś, co było ważne, a sąd kościelny stwierdza, że węzeł małżeński nigdy nie zaistniał. Wyroksądu kościelnego stwierdzający nieważność małżeństwa oznacza, że osoba nie zawarła ważnego mał- żeństwa kanonicznego. Błędna terminologia może prowadzić do tworzenia skojarzeń, że można rozwią- zać każde małżeństwo. Małżeństwo sakramentalne ważnie zawarte jest nierozerwalne (nierozwiązy-walne) za życia małżonków. Jest to zasada pochodząca z prawa Bożego. Jeżeli odbyła się ceremonia za-warcia małżeństwa, uważa się, że było ono ważnie zawarte i dopiero specjalna procedura sądowa za-kończona wyrokiem może obalić to domniemanie.

Św. Jan Paweł II w jednej z wypowiedzi na temat nierozerwalności małżeństwa przypomniał, że żadna ludzka władza, „nawet Następca św. Piotra, nie może kwestionować nierozerwalności tego sakramentu, gdyż nie ma on żadnej władzy w odniesieniu do prawa Bożego”. Często tę wypowiedź przytacza także Papież Franciszek.

Przyczyny nieważności

Są trzy grupy okoliczności, które mogą mieć wpływ na to, czy małżeństwo było ważnie zawarte. Jedna grupa to są przeszkody małżeńskie. Do katalogu tych przeszkód należy, np. pokrewieństwo, powino-wactwo, pokrewieństwo prawne, czyli adopcja, różnica religii, wiek i jeszcze kilka innych. Druga grupaokoliczności to są wady oświadczenia woli, czyli defekty konsensu małżeńskiego. Najważniejszą rzeczą przy zawarciu małżeństwa jest to, by mężczyzna i kobieta wyrazili wolę zawarcia ze sobą małżeństwaoraz byli w stanie zrealizować przysięgę małżeńską. Niestety taka decyzja może być wadliwa. Wady decyzji o zawarciu małżeństwa mogą wynikać z choroby psychicznej, z zaburzeń osobowości skutkują-cymi niezdolnością do zrealizowania obowiązków małżeńskich. Może to być związane z wprowadze-niem w błąd, oszustwem, podstępem, wykluczeniem jakiegoś istotnego elementu małżeństwa, np. po-tomstwa, nierozerwalności czy wierności. Trzecia grupa okoliczności jest związana z samą formą praw-ną zawarcia małżeństwa. Małżeństwo musi być zawarte przed uprawnionym duchownym i w obecności świadków. Najczęściej procesy prowadzi się z racji zaistnienia okoliczności związanych z decyzją o za-warciu małżeństwa. Decyzja ta bardzo często jest wyrażana przez osoby, które nie są w stanie wypełnićswoich zobowiązań małżeńskich, czyli nie powinny zawierać małżeństwa. Najwięcej spraw jest z powo-du niezdolności do wypełnienia obowiązków małżeńskich spowodowanej niedojrzałością, nałogami,uzależnieniami (alkohol, narkotyki, hazard, internet).

Wniesienie skargi

Proces rozpoczyna się wniesieniem skargi powodowej (pozwu), która powinna zawierać nazwiskai adresy stron procesowych, wskazanie, czego i od kogo się żąda, krótkie uzasadnienie żądania oraz wskazanie materiału dowodowego. Jako załączniki wymaga się: świadectwa ślubu kościelnego, doku-mentów dotyczących rozwodu cywilnego (pozwu o rozwód i wyroku – o ile został orzeczony) oraz do-kumentów potwierdzających faktyczne zamieszkanie stron. Skargę należy złożyć w sądzie w dwóch egzemplarzach (załączniki w jednym). Bezpłatną poradę, jak napisać skargę można uzyskać w kancela-rii Sądu. Niestety pisma procesowe, sporządzane w różnych kancelariach świeckich, pomimo że niejed-nokrotnie były sowicie opłacone, często nie spełniają wymogów prawa kanonicznego.

Proces w zasadzie bez rozpraw

Po przyjęciu skargi sędzia formułuje pytanie, czego będzie dotyczyło postępowanie. Zwykle ma ono formę: Czy w danym wypadku można udowodnić nieważność małżeństwa stron z tytułu (przyczyny)…? Dowodami są zeznania stron i świadków, dokumenty, opinie biegłych sądowych oraz domniemania. Strona pozwana, uchylająca się od wzięcia udziału w procesie, może zostać pominięta, musi jednak być zawiadomiona o trwającym procesie. Przesłuchania odbywają się jedynie w obecności sędziego i nota- riusza. Nie ma w zwykłym kanonicznym procesie małżeńskim „rozprawy”, na którą byłyby wezwane jednocześnie strony i świadkowie. Zapewnia to większy komfort zeznającym, minimalizuje stres zwią- zany ze spotkaniem z osobami małżonków lub ich krewnych, z którymi niejednokrotnie procesujące się strony pozostają w konflikcie. W badaniu ważności małżeństwa bardzo często korzysta się z opinii bie-głych sądowych. Są to przede wszystkim psychologowie, psychiatrzy i seksuologowie.

W przypadku, gdy skargę powodową złożyły wspólnie obie strony lub jedna za zgodą drugiej, a dowody za nieważnością małżeństwa dołączone do skargi powodowej są oczywiste, wyrok w postępowaniu skróconym może wydać biskup diecezjalny. Zawsze jednak skargę o nieważność należy złożyć w sądziekościelnym, a nie w sekretariacie biskupa. W tym przypadku przewidziane jest posiedzenie sądu z udziałem stron i świadków.

Wyrok

Po zebraniu dowodów sędzia daje możliwość stronom do zapoznania się z całością zebranego materiału i ewentualnego zgłoszenia nowych dowodów i uwag oraz z materiałem dowodowym zapoznaje się obrońca węzła małżeńskiego. Kolejnym etapem jest wydanie wyroku. Poszczególni sędziowie zapoznają się kolejno z aktami sprawy. Następnie zbierają się na posiedzeniu, na którym wyrok zapada większo-ścią głosów. Sędzia, aby głosować za nieważnością małżeństwa, a także biskup diecezjalny, aby wydaćtaki wyrok, musi osiągnąć moralną pewność co do nieważności. Każda wątpliwość jest rozstrzygana jako głos przeciwko tezie o nieważności małżeństwa.

Od wyroku stronom i obrońcy węzła przysługuje apelacja, którą rozpatruje odpowiedni sąd (gdy wyrokwydał sąd kolegialny) lub uprawniony biskup (gdy wyrok wydał biskup diecezjalny). Jeśli apelacji nie zgłoszono wyrok staje się prawomocny i podlega wykonaniu. Może się również zdarzyć, że nowe mał- żeństwo będzie mogło być zawarte jedynie za zgodą władzy kościelnej, tzn. ordynariusza lub sądu.

Nie wierzcie plotkom

W sytuacji kryzysu małżeńskiego zawsze pojawia się stres i wątpliwości. Często słyszy się równieżstwierdzenie, że nie warto starać się o rozpatrzenie kwestii ważności małżeństwa w Sądzie Metropoli-talnym, bo rzekomo „Kościół żąda za taki proces fortuny” i wiele osób wybiera życie bez sakramentów.W rzeczywistości opłata procesowa, którą ponosi strona wnosząca sprawę, w Sądzie Lubelskim wynosi maksymalnie 1000 zł (od 1 stycznia 2017 r.). Czasem dodatkowe koszty wynikają z konieczności powo-łania biegłego (250 zł). Koszty mogą być związane także z postępowaniem apelacyjnym, jeśli takie mamiejsce. Opłata zazwyczaj wnoszona jest w całości na początku procesu, może być zmniejszona lub umorzona na zaopiniowany przez proboszcza wniosek strony lub rozłożona na raty. Sąd dokłada sta-rań, by czas trwania procesu nie przekraczał jednego roku, jednak zależne jest to zarówno od ilościspraw, jak i dyspozycyjności stron i świadków, którzy nie stawiając się na wyznaczone terminy, niestety często opóźniają procedury.