Wiele osób zgłasza się do Sądu Metropolitalnego w Lublinie z prośbą o zbadanie ewentualnej nieważności małżeństwa. Sądowe zbadanie tej sprawy jest jedynym sposobem rozstrzygnięcia tego rodzaju wątpliwości. Nabiera to szczególnego znaczenia, jeżeli katolik po rozwodzie cywilnym wchodzi w nowy związek. Brak roz- strzygnięcia co do stanu wolnego na drodze kościelnej uniemożliwia wówczas zawarcie małżeństwa kościel- nego, a pozostawanie w takim związku skutkuje niemożnością korzystania z sakramentu pokuty i przyjmo- wania Komunii św.

Sąd kościelny może orzec, że małżeństwo było nieważnie zawarte, ale nie jest to ani ?rozwód kościelny?, ani ?unieważnienie małżeństwa?. Przez rozwód usiłuje rozwiązać się węzeł małżeński, unieważnia się natomiast coś, co było ważne, a sąd kościelny stwierdza, że węzeł małżeński nigdy nie zaistniał. Wyrok sądu kościelnym stwierdzający nieważność małżeństwa oznacza, że osoba nie zawarła ważnego małżeństwa kanonicznego. Błędna terminologia może prowadzić do tworzenia skojarzeń, że można rozwiązać każde małżeństwo. Mał- żeństwo sakramentalne ważnie zawarte jest nierozerwalne (nierozwiązywalne) za życia małżonków. Jest to zasada pochodząca z prawa Bożego. Jeżeli więc odbyła się ceremonia zawarcia małżeństwa, uważa się, że było ono ważnie zawarte i dopiero specjalna procedura sądowa zakończona wyrokiem może obalić to do- mniemanie.

Św. Jan Paweł II w jednej z wypowiedzi na temat nierozerwalności małżeństwa przypomniał, że żadna ludzka władza, ?nawet Następca św. Piotra, nie może kwestionować nierozerwalności tego sakramentu, gdyż nie ma on żadnej władzy w odniesieniu do prawa Bożego?. Często tę wypowiedź przytacza także Papież Franciszek.

Przyczyny nieważności

Są trzy grupy okoliczności, które mogą mieć wpływ na to, czy małżeństwo było ważnie zawarte. Jedna grupa to są przeszkody małżeńskie. Do katalogu tych przeszkód należy, np. pokrewieństwo, powinowactwo, po- krewieństwo prawne, czyli adopcja, różnica religii, wiek i jeszcze kilka innych. Druga grupa okoliczności to są wady oświadczenia woli, czyli defekty konsensu małżeńskiego. Najważniejszą rzeczą przy zawarciu małżeń- stwa jest, żeby mężczyzna i kobieta wyrazili wolę zawarcia ze sobą małżeństwa oraz byli w stanie zrealizować przysięgę małżeńską. Niestety taka decyzja może być wadliwa. Wady decyzji o zawarciu małżeństwa mogą wynikać z choroby psychicznej, z niezdolności do zrealizowania obowiązków małżeńskich. Może to być zwią- zane z wprowadzeniem w błąd, oszustwem, podstępem, wykluczeniem jakiegoś istotnego elementu małżeń- stwa, np. potomstwa, nierozerwalności czy wierności. Trzecia grupa okoliczności jest związana z samą formą prawną zawarcia małżeństwa. Małżeństwo musi być zawarte przed uprawnionym duchownym i w obecności świadków. Najczęściej procesy prowadzi się z racji zaistnienia okoliczności związanych z decyzją o zawarciu małżeństwa. Decyzja ta bardzo często jest wyrażana przez osoby, które nie są w stanie wypełnić swoich zo- bowiązań małżeńskich, czyli nie powinny zawierać małżeństwa. Najwięcej spraw jest z powodu niezdolności do wypełnienia obowiązków małżeńskich spowodowanej niedojrzałością, nałogami, uzależnieniami (alkohol, narkotyki, hazard, internet).

Wniesienie skargi

Proces rozpoczyna się wniesieniem skargi powodowej (pozwu), która powinna zawierać nazwiska i adresy stron procesowych, wskazanie, czego i od kogo się żąda, krótkie uzasadnienie żądania oraz wskazanie mate- riału dowodowego. Jako załączniki wymaga się: świadectwa ślubu kościelnego, dokumentów dotyczących rozwodu cywilnego (pozwu o rozwód i wyroku ? o ile został orzeczony) oraz dokumentów potwierdzających faktyczne zamieszkanie stron. Skargę należy złożyć w sądzie w dwóch egzemplarzach (załączniki w jednym). Bezpłatną poradę, jak napisać skargę można uzyskać w kancelarii Sądu. Niestety pisma procesowe, sporzą- dzane w różnych kancelariach świeckich, pomimo że niejednokrotnie były sowicie opłacone, często nie speł- niają wymogów prawa kanonicznego.

Proces w zasadzie bez rozpraw

Po przyjęciu skargi sędzia formułuje pytanie, czego będzie dotyczyło postępowanie. Zwykle ma ono formę: Czy w danym wypadku można udowodnić nieważność małżeństwa stron z tytułu (przyczyny)…? Dowodami są zeznania stron i świadków, dokumenty, opinie biegłych sądowych oraz domniemania. Strona pozwana, uchy- lająca się od wzięcia udziału w procesie, może zostać pominięta, musi jednak być zawiadomiona o trwającym procesie. Przesłuchania odbywają się jedynie w obecności sędziego i notariusza. Nie ma w zwykłym kano- nicznym procesie małżeńskim ?rozprawy?, na którą byłyby wezwane jednocześnie strony i świadkowie. Za- pewnia to większy komfort zeznającym, minimalizuje stres związany ze spotkaniem z osobami małżonków lub ich krewnych, z którymi niejednokrotnie procesujące się strony pozostają w konflikcie. W badaniu ważno- ści małżeństwa bardzo często korzysta się z opinii biegłych sądowych. Są to przede wszystkim psychologowie, psychiatrzy i seksuologowie.

W przypadku, gdy skargę powodową złożyły wspólnie obie strony lub jedna za zgodą drugiej, a dowody za nieważnością małżeństwa dołączone do skargi powodowej są oczywiste, wyrok w postępowaniu skróconym może wydać biskup diecezjalny. Zawsze jednak skargę o nieważność należy złożyć w sądzie kościelnym, a nie w sekretariacie biskupa. W tym przypadku przewidziane jest posiedzenie sądu z udziałem stron i świadków.

Wyrok

Po zebraniu dowodów sędzia daje możliwość stronom do zapoznania się z całością zebranego materiału i ewentualnego zgłoszenia nowych dowodów i uwag, po czym z materiałem dowodowym zapoznaje się obrońca węzła małżeńskiego. Kolejnym etapem jest wydanie wyroku. Poszczególni sędziowie zapoznają się kolejno z aktami sprawy. Następnie zbierają się na posiedzeniu, na którym wyrok zapada większością głosów. Sędzia, aby głosować za nieważnością małżeństwa, a także biskup diecezjalny, aby wydać taki wyrok, musi osiągnąć moralną pewność co do nieważności. Każda wątpliwość jest rozstrzygana jako głos przeciwko tezie o nieważności małżeństwa.

Od wyroku stronom i obrońcy węzła przysługuje apelacja, którą rozpatruje odpowiedni sąd (gdy wyrok wydał sąd kolegialny) lub uprawniony biskup (gdy wyrok wydał biskup diecezjalny). Jeśli apelacji nie zgłoszono wy- rok staje się prawomocny i podlega wykonaniu. Może się również zdarzyć, że nowe małżeństwo będzie mo- gło być zawarte jedynie za zgodą władzy kościelnej, tzn. ordynariusza lub sądu.

Nie wierzcie plotkom

W sytuacji kryzysu małżeńskiego zawsze pojawia się stres i wątpliwości. Często słyszy się również stwierdze- nie, że nie warto starać się o rozpatrzenie kwestii ważności małżeństwa w Sądzie Metropolitalnym, bo rze- komo ?Kościół żąda za taki proces fortuny? i wiele osób wybiera życie bez sakramentów. W rzeczywistości opłata procesowa, którą ponosi strona wnosząca sprawę, w Sądzie Lubelskim wynosi maksymalnie 900 zł (stan na 1 stycznia 2016 r.). Czasem dodatkowe koszty wynikają z konieczności powołania biegłego (200 zł). Koszty mogą być związane także z postępowaniem apelacyjnym, jeśli takie ma miejsce. Opłata zazwyczaj wnoszona jest w całości na początku procesu, może być zmniejszona lub umorzona na zaopiniowany przez proboszcza wniosek strony lub rozłożona na raty. Czas trwania procesu zazwyczaj nie przekracza jednego roku.

Pobierz wzór pisma do Sądu Biskupiego

Wzór sąd bp